Historia Niziny Mazowieckiej
Mazowsze weszło w skład państwa polskiego w X w. W czasie panowania Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego, Płock – stolica Mazowsza – pełnił rolę stolicy całego kraju. Dążenia do uniezależnienia Mazowsza od władzy centralnej zwyciężyły za rządów najwybitniejszego z lokalnych Piastów – Konrada I Mazowieckiego (1187-1247). Mazowsze na kilkaset lat stało się dzielnicą suwerenną. W miarę wygasania mazowieckiej dynastii Piastów, poszczególne części (księstwa) włączane były do Korony, a stolicę przeniesiono z Płocka do Czerska, a później do Warszawy. Po tajemniczej śmierci dwóch ostatnich Piastów, książąt Stanisława i Janusza, w 1526 roku nastąpiła pełna inkorporacja Mazowsza do Korony. Warszawa i region zyskały na tym. Tutaj od 1569 r. zaczęto zwoływać sejmy walne. Od 1575 r. Warszawa stała się miejscem elekcji królów polskich, a od końca XVI w., za panowania Zygmunta III Wazy, stolicą Polski (1596 r.).
Wraz ze wzrostem znaczenia politycznego Warszawy nastąpił rozwój miasta i regionu. Wokół dworu królewskiego zaczęły się gromadzić rody magnackie, do tej pory niemal nieobecne na szlacheckim Mazowszu. Powstawały liczne pałace i rezydencje. Na obszarze historycznej dzielnicy utworzono trzy województwa, rozległe mazowieckie, rawskie i płockie. Rozwój Mazowsza przerwał w połowie XVII w. szwedzki „potop”. Kryzys pogłębiły liczne przemarsze wojsk podczas wojny północnej (pocz. XVIII w.) i nieudolne rządy Sasów.Po rozbiorach Polski, również ziemie Mazowsza dostały się pod panowanie trzech sąsiadów. Patriotyczny zryw powstania kościuszkowskiego (1794) miał swój tragiczny finał na ziemi mazowieckiej. Po klęsce pod Maciejowicami Tadeusz Kościuszko dostał się do niewoli. Szerokim echem odbiły się na Mazowszu i Podlasiu oba powstania narodowe. Na ziemiach tych stoczono główne bit wy powstania listopadowego 1830-31 (Dębe, Stoczek, Iganie, Grochów, Wawer). Także powstanie styczniowe (1863-64) zapisało się wieloma bitwami i potyczkami, zwłaszcza w puszczach Mazowsza.
Druga połowa XIX w. przyniosła przemiany gospodarcze związane z rozwojem przemysłu. Wzdłuż najstarszej (1847), warszawsko-wiedeńskiej linii kolejowej zaczął się kształtować podwarszawski okręg przemysłowy. W kilkanaście lat później powstają następne linie – kolej petersburska, brzeska, nadwiślańska,a wokół nich dalsze ośrodki przemysłowe Mazowsza. Powstają nie tylko miasta i przemysłowe centra (Żyrardów, Ptaszków, Grodzisk, Mińsk, Marki, Jeziorna), ale i osiedla, początkowo letniskowe, z czasem ze wspaniałymi willami bogatych warszawiaków, m.in. Milanówek, Podkowa Leśna, Konstancin, Otwock. W 1918 roku historyczne Mazowsze weszło w skład odrodzonego państwa polskiego, w granicach województwa warszawskiego, a także białostockiego i lubelskiego. Na Mazowszu miał miejsce decydujący zwrot w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-21, tzw. cud nad Wisłą, czyli Bitwa Warszawska stoczona w sierpniu 1920 r. na szerokim froncie od Mławy po Dęblin. W okresie międzywojennym rozwinęły się zwłaszcza ośrodki podwarszawskie i oczywiście stolica. Podczas kampanii wrześniowej 1939 roku najbardziej zacięte boje toczyły się nad Bzurą, w rejonie Mławy, a później Różana i Kałuszyna. Do 28 IX trwała bohaterska obrona Warszawy, dzień później padła twierdza w Modlinie. Jak w całej Polsce, był to czas terroru i eksterminacji. Zginęły setki tysięcy mieszkańców Mazowsza (m.in. cmentarz w Palmirach), a obozy zagłady w Treblince koło Małkini pochłonęły 750 tys. ofiar, głównie Żydów.
Mazowsze było miejscem ożywionej działalności konspiracyjnej i partyzanckiej. W odbudowie zniszczonej niemal w 80% Warszawy brali udział mieszkańcy całej Polski. Utworzono województwo warszawskie (17 województw), w którego granicach znalazło się niemal całe Mazowsze i część Podlasia. W efekcie podziału administracyjnego z 1975r. (49 województw), Mazowsze rozdzielono pomiędzy kilka województw – stołeczne warszawskie, ciechanowskie, ostrołęckie, płockie, skierniewickie, radomskie i siedleckie.
Na obecnej mapie, z historycznej dzielnicy Mazowsza zakło m.in. ziemi rawskiej, łowickiej, łomżyńskiej, ale przyłączono część ziem związanego od stuleci z tym regionem – Podlasia (m.in. powiaty łosicki, sokołowski) oraz północną część historycznej Małopolski (powiaty: radomski,przysuski, szydłowiecki, Lipski).
