Charakterystyka gadów:
Budowa morfologiczna:
– Części ciała – głowa, szyja, tułów, ogon
– Dwie pary kończyn wolnych typu lokomocyjnego o planie budowy takim samym jak u płazów (jednak występują tu różnorodne rozwiązania – beznogie węże i uskrzydlone pterozaury)
– Wzmocnienie kośćca i muskulatury
– Zmiana ustawienia kończyn względem korpusu – częściowe podciągnięcie pod ciało (u żółwi nadal szeroko na boki; u gat. Wodnych przednie kończyny przekształcone w płetwy)
Pokrycie ciała:
– wielowarstwowy nabłonek rogowaciejący tworzący płytkowate twory zachodzące na siebie dachówkowato
– zrogowacenia przyjmują postać łusek albo tarcz
– część wolna łuski jest pochodzenia naskórkowego, a część zanurzona – łącznotkankowego
– ciało wielu gadów jest jaskrawo ubarwione
– brak gruczołów w powłokach ciała (czasami nieliczne zapachowe i jadowe)
– możliwość przebywania w środowiskach hypertonicznych
Szkielet:
1. Osiowy
– żuchwa gadów zbudowana z licznych kości (6-7)
– staw żuchwowy tworzy kość stawowa – od strony żuchwy i kość kwadratowa od strony mózgoczaszki
– uzębienie homodontyczne (u niektórych brak, np.: żółwie -pokrywy rogowe zwane dziobem)
– czaszka gadów kopalnych połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym
– odcinek szyjny: pierwszy kręg – dźwigacz (pierścień kostny), którego trzon zrósł się z trzonem drugiego kręgu obrotnika tworząc tzw. wyrostek zębowy (ząb obrotnika); umożliwia to obracanie głową; ogólna liczba kręgów w odcinku szyjnym – 7
– kręgosłup gadów dziel się na pięć odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy
– piersiowy – kręgi posiadają powierzchnię stawowe dla żeber (żebra sięgają mostka tworząc klatkę piersiową)
– lędźwiowy – kręgi posiadają powierzchnię stawowe dla żeber (żebra krótsze o ograniczonej ruchomości, nie łączą się z mostkiem)
– krzyżowy kręgi (2) zlewające się w kość krzyżową (skrócone silnie żebra zrastają się z miednicą)
– ogon – kręgi oddzielone warstwami tkanki łącznej (w momencie zagrożenia silny skurcz mięśni może doprowadzić do jego oderwania – autotomii)
– pierwsze gady posiadały kręgi dwuwklęsłe
– współczesne – przodowklęsłe (wytworzenie stawów jamowych)
– u żółwi w odcinku szyjnym – tyłowklęsłe
2. Obręczy i kończyn
– pojawienie się dwunożności (podciągnięcie tylnych kończyn pod ciało i wykształcenie kości skokowej; wzmocnienie stawu biodrowego i miednicy – rozrost kości obręczy miednicowej)
– możliwośćlotu – podstawę powierzchni lotnej tworzył IV-ty palec na którym był rozpięty fałd skórny
Układ mięśniowy:
– zwiększenie masy mięśniowej
– wzrost liczby włókien mięśniowych
– pojawienie się mięśni oddechowych umożliwiających poruszanie klatką piersiową
Układ oddechowy:
– powiększenie powierzchni wymiany gazowej (podzielenie płuc na komory pęcherzykowate)
– usprawnienie mechaniki wietrzenia płuc (rytmiczne ruch klatki piersiowej)
– u krokodyli i gekonów silne mięśnie krtani – możliwość wydawania dźwięków
– warany posiadają oskrzela prowadzące do płuc powstałe z rozgałęzień tchawicy
Układ krążenia:
– dwa przedsionki i dwie komory (ale przegroda międzykomorowa jest niecałkowita)
– zredukowanie zatoki żylnej
– mniejsze rozmiary krwinek
Układ rozrodczy i wydalniczy:
– nerki – parzyste, fasolowate narządy
– wytwarzany w nerkach mocz dostaje się do moczowodu wtórnego (powstałego z uchyłka kloaki)
– u żółwi i jaszczurek końcowy odcinek rozszerza się w pęcherz moczowy
– nefrony nie kontaktują się z jamą ciała, a jedynie przefiltrowują krew w kłębuszkach naczyniowych
– silna resorpcja wody przez ściany kloaki
– gady wydalają kwas moczowy
– zapłodnienie wewnętrzne
– prącia ukryte w kloace i tylko podczas kopulacji wynicowywane na zewnątrz
– duże jaja otoczone skórzastymi osłonkami (niekiedy wysycane węglanami wapnia)
– jaja bogate w żółtko (brak stadium larwalnego)
– błony płodowe – owodnia, omocznia i kosmówka
– nieliczne jajożyworodne, np.: jaszczurka żyworódka i żmija zygzakowata
Układ pokarmowy i odżywianie:
– większość mięsożerna
Układ nerwowy i narządy zmysłów:
– niewielkie mózgowie
– kresomózgowie znacznie silniej wykształcone i podzielone na półkule
– międzymózgowie nakrywa kresomózgowie
– w ścianie bocznej następuje rozwój kory nowej – niewielki obszar istoty szarej
– międzymózgowie w szczytowej części tworzy szyszynkę; powstaje trzecie oko – ciemieniowe
– śródmózgowie – dobrze rozwinięte
– móżdżek – pokryty istotą szarą – korą móżdżku
– rdzeń przedłużony – esowato wygięty – cecha charakterystyczna wszystkich owodniowców
– 12 par nerwów czaszkowych
– wzrok – najlepiej rozwinięty zmysł gadów; mechanizm akomodacji ulega zmianie – zmiana kształtu elipsoidalnej soczewki; oko osłonięte przez trzy powieki górną, dolną i pionową – migotkę
– węch rozwój narządu Jacobsona
– słuch i równowaga – brak ucha zewnętrznego, w jamie gębowej funkcjonuje kolumienka – kostka słuchowa homologiczna ze strzemiączkiem płazów, trąbka Eustachiusza łączy jamę uch środkowego z gardłem; w uchu wewnętrznym występują trzy kanały półkoliste i niewielki kanał ślimaka, jego centralną część zajmuje płytka łącznotkankowa z leżącym na niej nabłonkiem narządu Cortiego
– słabo rozwinięte narządy czucia skórnego
– dobrze rozwinięty narząd smaku – komórki smakowe na języku i podniebieniu
Występowanie i znaczenie:
Podsumowanie:
– czworonożność
– płucodyszność
– występowanie klatki piersiowej
– skóra pokryta grubym rogowaciejącym naskórkiem
– brak gruczołów skórnych
– dwa obiegi krwi oraz serce zbudowane z dwóch przedsionków i dwóch komór, zredukowana zatoka żylna
– zachowanie dwóch łuków aorty
– pięć odcinków kręgosłupa
– czaszka połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym
– pełna ruchomość głowy
– żuchwa złożona z kilku kości (do 7), staw żuchwowy tworzą kość kwadratowa i stawowa
– pojawienie się kory nowej
– 12 par nerwów czaszkowych
– zapłodnienie wewnętrzne, pojawienie się błon płodowych
– brak termoregulacji, ektotermia
